گفتوگو با کارگردان تئاتر کرمانی
محسن میرزایی: تئاتر معلولین برای جامعه آگاهی بخش است
محسن میرزایی هنرمندی که تجربه کار با معلولین را دارد بر این باور است که تئاتر معلولین برای جامعه آگاهی بخش است و مخاطبان در جریان زندگی این افراد قرار می‌گیرند و همچنین هنرمندان معلول هم با حضور در اجتماع مطالبه‌گری را می‌آموزند.
به گزارش خبرنگار ایران تئاتر در کرمان، محسن میرزایی هنرمند کرمانی؛ سال 1384 با بازی در نمایش «گاهی بخند دراکولا» به‌صورت حرفه‌ای بازیگری و کارگردانی تئاتر را آغاز کرد و به‌طور پیوسته در بسیاری از نمایش‌ها به‌عنوان بازیگر و کارگردان حضورداشته است.
او عضو گروه «تئاتر زا» است و تجربه اجرا در جشنواره‌های داخلی و خارجی تئاتر و کسب رتبه‌های برتر را در کارنامه خود دارد. پیگیری سوژه‌های خاص، گویی تخصص میرزایی است و از سال 1389 به صورت ویژه با هنرمندان معلول همکاری می‌کند.
به مناسبت 12 آذر (روز جهانی معلولین)، با محسن میرزایی درباره تئاتر معلولین و تجربه همکاری با این هنرمندان گفتوگو کرده‌ایم که در ادامه می‌خوانید:
چطور با تئاتر معلولین آشنا شدید و چگونه اجراهای عمومی را شروع کردید؟
به‌واسطه دوست و همکارم نادر فلاح که دوره‌ای در قالب همکاری با آموزش‌وپرورش استثنایی، تئاتر ناشنوایان کار می‌کرد. من مدتی همراه او در این موقعیت قرار گرفتم، این‌گونه ارتباط من با این عزیزان آغاز شد و تاکنون ادامه دارد. در ابتدا اجراها فقط در قالب جشنواره‌های آموزش‌وپرورش استثنایی بود، اما ایده آل من اجراهای عمومی بود. درنهایت، بعد مدتی (حدود دو سال)، در سال 89، اولین کارم، به نام «ناگهان چه زود دیر می‌شود» در تئاتر شهر کرمان، روی صحنه رفت. شروع بسیار سختی داشتم. نزد مردم و مسئولین پذیرشی وجود نداشت. نهادی مثل ارشاد، مسئولیت را متوجه بهزیستی می‌دانست و بالعکس، البته هم‌اکنون نیز چنین پاس‌کاری‌هایی با درجه بسیار کمتر وجود دارد. البته برخی نهادها در امر تبلیغات همکاری کردند. اغلب هزینه‌ها را خودم می‌پرداختم و درآمدم از حضور در بدنه فیلم و سینما را خرج تئاتر معلولین می‌کردم.
استقبال مخاطبان چگونه بود؟
رابطه شهروند معمولی با تئاتر به‌طورکلی هم خیلی نزدیک نیست، حالا نگاهش به تئاتر معلولین که وضعیت مشخص‌تری دارد... هنگام اجرا در سالنی با ظرفیت 200، 300 نفری فقط 15 نفر برای تماشا می‌آمدند. این عدم استقبال، اشک بازیگر معلول را درمی‌آورد. تا جایی که من در تاکسی و...، تعدادی بلیت بین افراد مختلف پخش می‌کردم. از اجراهای هفتم، هشتم به بعد شاهد حضور تماشاگران بودیم. درواقع تئاتر معلولین توسط تماشاگران پذیرفته شد. البته همچنان برای من وضعیت زیان دهی پابرجا بود.
تئاتر معلولین چه تاثیری در جامعه دارد؟
تئاتر معلولین برای جامعه آگاهی‌بخش است. همه در جریان زندگی تعداد پرشمار این افراد قرار می‌گیرند. همزمان جامعه متوجه نیازها و توانمندی‌های این افراد می‌شود. جامعه راجع به زمینه‌های ایجاد معلولیت حساس می‌شود. زمینه‌های مثل ژنتیک، ازدواج‌های مشکل‌دار، تصادف‌ها، عدم رعایت قوانین راهنمایی رانندگی، کیفیت پایین خودروها و...
به طور کلی فایده تئاتر برای معلولین چیست؟
فرد معلول محدود به منزل، وقتی از انزوا خارج و وارد جامعه می‌شود. به‌شدت اعتمادبه‌نفس بالایی پیدا می‌کند. حضور در فعالیت اجتماعی برای وی انگیزه‌بخش است. مثلاً در یک مورد، حضور در صحنه تئاتر و دیده شدن، یک فرد با فکر خودکشی را به شهروندی عاشق زندگی تبدیل کرد. این افراد با حضور در اجتماع مطالبه گری را می‌آموزند. خانواده‌های این عزیزان پس از دیدن افراد معلول روی صحنه تئاتر، فرزندان خود را وارد اجتماع می‌کنند، درصورتی‌که شاید قبلاً او را پنهان می‌کردند.
واکنش تماشاگران به اجرای معلولین چیست؟
تماشاگران توان اجرایی بازیگر معلول را باور نمی‌کردند. تماشاگری پس از پایان یکی از اجراها گفت: تصورم این بود چند فرد معلول روی صحنه اندک حرکاتی داشته باشند و تئاتر توسط فرد سالمی برای ما ترجمه شود، اما هنگام اجرای کار کاملاً شگفت‌زده شدم. معلولیت برخی از بازیگران اصلاً مشخص نبود. مثلاً پس از اجرا متوجه وجود معلولیت ضایعه نخاعی یکی از بازیگران شدم. از نکات جالب دیگر اینکه افراد معلول در جنبه دیگری توانمندتر از افراد سالم ظاهر می‌شوند. معمولاً پس از اجراها بعضی تماشاگران تعجب خودشان را بیان می‌کنند...
توجه به نقش هنر در بهبود وضعیت معلولان، وظیفه هنرمندان است یا فارغ‌التحصیلان علوم اجتماعی؟
فارغ‌التحصیلان علوم اجتماعی برای رسیدگی به وضعیت معلولین استخدام شده و حقوق دریافت می‌کنند. این افراد باید با یادگیری هنر برای فرهنگ‌سازی برخورد با معلولین و حل سایر مسائل معلولین چاره‌اندیشی کنند. هنرمندان نیز با ارائه هنر خود مثمر ثمر باشند. کسی دنبال هنرمند نمی‌آید، اما وقتی هنرمندان توان هنری خود را نشان می‌دهند، آنگاه مسئولان از توان هنرمندان برای حل مسائل اجتماع استفاده می‌کنند.
کار با معلولان چه ویژگی‌هایی دارد؟
کار با معلولان، عشق، صبر، حوصله و ازخودگذشتگی می‌خواهد.
رفتار خانواده‌ها با مسئله معلولیت چگونه است؟
بعضی خانواده‌ها به فرزندان معلول خود بیشتر از فرزندان سالم رسیدگی می‌کنند. (علی‌رغم هزینه‌های بالا فرزند معلول خود را در انواع کلاس‌های هنری، ورزشی و. ثبت‌نام می‌کنند. یا مثلاً با دریافت وام برای فرزند معلول خود دوربین فیلم‌برداری و... تهیه می‌کنند). البته در مواردی نیز خانواده فرزند معلول خود را از انظار عموم پنهان می‌کند.
حضور کرمان در جشنواره‌ها چگونه است؟
در دوره‌های گذشته تنها نماینده شهر کرمان من بودم. آخرین دوره (قبل کرونا) هم در بیرجند برگزار شد. این دوره (1401) در یزد برگزار شد. خانم‌ها جعفری و فخاری به همراه بنده از استان کرمان، حضور موفقی داشتیم. تئاتر معلولین کرمان سابقه حضور در جشنواره بین‌المللی فجر (کسب مقام از این جشنواره)، حضور در جشنواره بین‌المللی امید به میزبانی اصفهان و اجراهای متعدد همراه با دریافت جایزه در جشنواره‌های سراسری را در کارنامه دارد.
در یزد چه رتبه‌ای کسب کردید؟
پنجمین جشنواره منطقه‌ای با مشارکت استان‌های سیستان و بلوچستان، کرمان، خراسان رضوی و خراسان جنوبی، دقیقاً یک سال پیش (از 13 تا 16 آذرماه 1401) به میزبانی یزد برگزار شد. نمایش «مهمان جامانده» به کارگردانی بنده و نویسندگی نسرین خنجری، دیپلم افتخار و تندیس جشنواره برای مقام اول بازیگری زن معلول، دیپلم افتخار و تندیس جشنواره برای مقام اول بازیگری مرد معلول، دیپلم افتخار و تندیس جشنواره برای مقام اول بازیگری مرد همراه، جایزه دوم بازیگری مرد معلول، جایزه دوم نمایشنامه‌نویسی، جایزه دوم کارگردانی، جایزه دوم طراحی لباس، جایزه سوم بازیگری مرد معلول، جایزه سوم موسیقی معلول، جایزه سوم بازیگری زن همراه، جایزه سوم گریم را کسب کرد.
وضعیت برگزاری جشنواره‌های تئاتر معلولین چگونه است؟
برگزاری جشنواره معلولین اصلاً کار ساده‌ای نیست. برخی معلولیت‌ها هرلحظه نیازمند فوریت‌های پزشکی است. هتلینگ، حمل‌ونقل، سالن‌ها و. همگی نیازمند زیرساخت خاص است و برخی معلولین حتماً باید یک همراه داشته باشند.
بهزیستی در برگزاری جشنواره‌ها همکاری لازم را انجام می‌دهد؟
تا حدودی، به‌هرحال برگزاری جشنواره برای بهزیستی امتیاز آور است و دریافت هزینه برگزاری از سازمان بهزیستی را به دنبال دارد و با توجه به فراگیری معلولیت، تمامی نهادها مسئولیت دارند.
انجمن نمایش استان چگونه می‌تواند به تئاتر معلولین کمک کند؟
به تمامی مراکز در ارتباط با معلولین فراخوان بدهد. از معلولین علاقه‌مند دعوت کند. از طرفی هنرمندان تئاتر را موردحمایت قرار دهد. متخصصین تئاتر با حمایت انجمن، با همراهی معلولین علاقه‌مند اجرای تئاتر داشته باشند. به‌طوری‌که در طول سال همواره اجرای تئاتر معلولین را داشته باشیم.
به طور کلی ارزیابی شما از وضعیت معلولیت در جامعه چیست؟
با توجه به مسائل روزمره اساساً معلولیت امری دور و بعید برای هیچ‌کس نیست. مثلاً در جامعه ما، با توجه به کیفیت خودروها، وضعیت جاده‌ها، حوادث حین کار و...، تک‌تک ما در معرض معلولیت قرار داریم. با توجه به این موارد، جامعه باید به این آگاهی برسد که مثلاً وجود فرد معلول مربوط به پدر و مادر خاصی نیست، برای هر فردی امکان تولد فرزند معلول وجود دارد؛ و تعداد معلولان عدد قابل انکاری نیست. در چنین شرایطی نیاز به تحول در مواجهه جامعه به معلولیت امری ضروری است. مثلاً اگر فرزند ما از کنار فرد معلول عبور کند معلول نمی‌شود، معلولیت واگیردار نیست یا برخورد همراه با ترحم ما به‌شدت این بخش جامعه را آزرده‌خاطر می‌کند. باید جامعه از این نگاه منفی به مسئله معلولیت عبور کرده و زیرساخت‌ها دقیقاً مبتنی بر این واقعیت اجتماعی طراحی شود. این افراد بخش قابل‌توجهی از جامعه هستند در قالب شهروند و یا مدیر با این بخش از اجتماع مهربان و مسئول باشیم.
