یادداشتی به مناسبت برگزاری جشنواره تئاتر محلات کرمان
تئاتر آینده نوجوانان را می‌سازد
نخستین جشنواره تئاتر بچه های مسجد و محله‌های شهر کرمان از سوی حوزه هنری و با همکاری سازمان فرهنگی، اجتماعی و ورزشی شهرداری کرمان از ۱۹ تا ۲۱ آذرماه در مجموعه تئاتر شهر کرمان در حال برگزاری است. مریم امانی نویسنده و منتقد کرمانی، در نگاهی به این رویداد می‌نویسد: نوجوانانی که امروز در تئاتر محلات ساخته می‌شوند، کسانی هستند که فردای ما را می‌سازند. تئاتر به ما کمک می‌کند تا آینده جامعه را خودمان بسازیم، نه این‌که منتظر آمدنش باشیم.
مریم امانی*؛ جایی از قول آگوستو بوآل خواندم که تئاتر یک آینه است، یک تصویر واقعی از جامعه؛ از این‌رو تئاتر نوجوانان به‌عنوان یک تصویر قوی از رؤیاها، خواست‌ها و آرزوهای نسل بعدی عمل می‌کند. در این خصوص شخصاً بر این باورم که این‌گونه از تئاتر نه کوچک و ساده‌شده تئاتر بزرگ‌سالان است و نه صرفاً ابزاری برای آموزش، بلکه به شکل مستقل یک فرآیند هنری است، گونه‌ای نمایشی است که نیاز دارد مخاطبش را بشناسد و شیوه‌های خودش را برای تعامل با او بیابد.
این شکل نگاه به تئاتر کودک و نوجوان پدیده‌ای کاملاً جدید است. تا پیش از قرن نوزدهم کودکان تنها می‌توانستند در تئاتر بزرگ‌سالان چه به‌عنوان بازیگر و چه مخاطب شرکت کنند؛ اما باوجود چنین دیدگاهی بازهم ازآنجاکه اساساً نمایش‌های حرفه‌ای کودکان و نوجوانان توسط بزرگ‌سالان تهیه و اجرا می‌شود. این نمایش‌ها اغلب ابزاری تعلیمی برای آموزش اصول و قواعد شهروندی، کمک به رشد اعتمادبه‌نفس و جامعه‌پذیر نمودن مخاطبین کم سن و سالشان شده‌اند.
پارسونز با مطرح نمودن مفهوم آموزش غیر تعلیمی سعی کرد این‌گونه هنری را از ابزاری صرفاً تربیتی، به هنری که جنبه‌های آموزنده دارد بدل کند. او این تجربه تئاتری را شامل این موارد می‌دانست: لزوم توجه به عناصر هنری و زیباشناختی، لزوم ارتباط با ابعاد فرهنگی، لزوم درک ابعاد روانشناختی، لزوم درک ابعاد آموزشی.
اما بحث در مورد چه باید باشد؟ تئاتر کودک و نوجوان مثل بحث در مورد کلیت هنر که باید مقید به کارکرد و آموزش باشد یا نه پایان‌پذیر است. تنها چیزی که می‌توانیم بر سر آن توافق کنیم آن است که این‌گونه هنری بیشتر به علت شرایط ذهنی و سنی مخاطبانش، آثار قابل مشاهده‌ای بر نوجوانان دارد. آثاری چون تقویت مهارت‌های ارتباطی، توسعه خلاقیت و قوه تفکر انتقادی، رشد توان همدردی و درگیر نمودن نوجوانان در موضوعات اجتماعی.
این کارکردها و آثار، نوجوان را به‌سوی توسعه شخصیت، فراگیری مهارت‌های اجتماعی و فهم بهتر از جهان هدایت کند و اما در خصوص شکل‌گیری گروه‌های تئاتر نوجوانان در مساجد و کشاندن این هنر به محلات، علاوه بر کارکردهای عمومی‌ای که بر آن متصوریم به‌عنوان یک زیرساخت فرهنگی- محلی، فضاهای هنری‌ای برای نوجوانان فراهم می‌سازد که تأثیرات بسیاری در آموزش فرهنگ و اخلاق ایفا می‌کنند.
از سوی دیگر هویت فرهنگی محلات را سر و شکل می‌دهد که خود بخشی از هویت شهری و ملی هر قومی است. این درگیری با فرهنگ در محلات احساس وابستگی به جامعه را افزایش می‌دهد و اخلاق مبتنی بر همدلی و احترام به یکدیگر را ترویج می‌کند.
کارکرد دیگر ایجاد گروه‌های تئاتر در محلات، تربیت مخاطب تئاتر است. مخاطبانی که صرفاً نوجوان نیستند و این‌گونه فرهنگ و هنر را چون رگبرگ‌های ریز یک گیاه، خانه به خانه نشست می‌دهند. هزینه کمتر این‌گونه تولیدات هنری و در دسترس بودن آن برای اهالی محله، آشنایی اقشار بیشتری از جامعه با هنر را تسهیل می‌نماید و تئاتر را از هنر فرهیختگان به هنر ملت تبدیل می‌کند.
بیایید به گفته بوآل برگردیم و نتیجه تمامی این کارکردها را در ساخت جامعه فردا، در ساخت ایران 1420 پیش چشم آوریم. نوجوانانی که امروز در تئاتر محلات ساخته می‌شوند (چه به‌عنوان دست‌اندرکاران و چه در نقش مخاطب) کسانی هستند که فردای ما را می‌سازند. ما انتظار چه شکل جامعه‌ای را داریم؟ تئاتر به ما کمک می‌کند تا آینده خود را بسازیم، نه این‌که منتظر آمدنش باشیم. تلاش قابل تقدیر برگزارکنندگان این جشنواره نوید ایرانی بهتر است.
منابع: کتاب تئاتر و کودکی، چشم‌اندازی بر مباحث نظری پیرامون تئاتر کودک و نوجوان، انتشارات نمایش، سید حسین فدایی حسین.
*نویسنده و منتقد
